Als de Golfstroom stilvalt kan het bij ons 5 tot 15 graden kouder worden, het poolijs komt veel zuidelijker te liggen en op het zuidelijk halfrond wordt het nog warmer. Dit is 12.000 jaar geleden bij de opwarming na de laatste ijstijd ook gebeurd.

De Golfstroom is een snelle, krachtige warme stroming in de oceaan vanaf de Golf van Mexico naar Noordwest-Europa. Hij vervoert per seconde tot 150 miljoen kubieke meter water, dat is meer dan 100 keer zo veel als alle rivieren in de wereld. De stroom transporteert een hoeveelheid warmte die overeenkomt met de capaciteit van 3.000.000 grote kerncentrales.

Volgens nieuw onderzoek van de Universiteit van Utrecht kan de Golfstroom plotseling tot stilstand komen, wat reusachtige gevolgen heeft. Noordwest-Europa wordt 5 tot 15 graden kouder. Het zuidelijk halfrond, waarvandaan de warmte nu nog door de Golfstroom naar ons komt, wordt veel warmer. Daarnaast zal de zeespiegel bij ons een meter extra stijgen, bovenop de zeespiegelstijging door de klimaatopwarming. In de hele wereld zal het klimaat extreem veranderen. Wanneer dit kantelpunt van de Golfstroom bereikt wordt is niet duidelijk: het kan al volgend jaar of pas volgende eeuw zover zijn. De Golfstroom is wel iets minder sterk geworden, maar voorlopig merken we daar niets van.

Aanvulling 26 augustus 2025: Volgens een nieuwe studie van een groep Nederlandse klimaatwetenschappers zal de Golfstroom rond 2060 instorten, als de opwarming 2,5 graden bereikt.

Kleine IJstijd

Nederland ligt op dezelfde geografische breedte als Canada en zou dan ook hetzelfde klimaat krijgen. Ieder jaar een Elfstedentocht? Als er veel sneeuw valt zoals in Canada, zit dat er niet in. De (aller?)laatste Elfstedentocht was in 1997, alweer 27 jaar geleden.

Als de Golfstroom stilvalt wordt het in ieder geval aanzienlijk kouder dan in de Kleine IJstijd van de 17e eeuw. De Kleine IJstijd is overigens deels door de mens veroorzaakt. Door de komst van de Europeanen naar Amerika stierven zo’n 55 miljoen indianen door oorlog, ziekte en dwangarbeid. Daardoor veranderde al hun landbouwgrond in woeste grond, er ontstonden bossen die zoveel CO₂ opnamen dat de temperatuur op Aarde licht daalde.

Het verbaast mij iedere keer weer dat er hele groepen wetenschappers werken aan machines die CO₂ opnemen. Die ‘machines’ bestaan allang: dat zijn dus de bossen! We moeten geen machines bouwen, maar bossen planten.

Smeltend ijs in het noordpoolgebied veroorzaakt bosbranden in het westen van Amerika. Dat zit zo: ijs weerkaatst het zonlicht, dus hoe minder ijs, hoe meer de oceaan opwarmt. Een warmere oceaan verwarmt de lucht erboven en verandert daarmee de weerspatronen. Die kracht is zo sterk, dat de straalstroom (een zeer sterke windstroom op grote hoogte) over Noord-Amerika verplaatst wordt. Dat leidt tot heet, droog weer in de herfst boven het westen van Amerika. De droogte en de hitte leiden vervolgens tot grote bosbranden in het westen van de VS, zoals we de laatste jaren steeds weer zien. Wetenschappers denken dat dat nog veel erger wordt, naarmate er meer poolijs smelt.

Smeltend ijs veroorzaakt ook een snel stijgende zeespiegel aan de kust van Texas. Daardoor worden miljoenen mensen bedreigd door overstromingen. De zeespiegel stijgt niet overal even veel, dat komt voor een deel door de oceaanstromingen en de kustvorm. De ijsplaat van West-Antarctica is reusachtig en als die volledig smelt dan stijgt de zeespiegel met drie meter. Smeltend ijs verandert de oceaanstromingen door de sterke instroming van zoet water. Eén van de veranderingen is dat de oceaanstroming van Antarctica naar Texas sterker wordt.

Het smeltende ijs veroorzaakt ook dode walvissen. Smeltend ijs van Groenland beïnvloedt de oceaanstromingen in het noorden van de Atlantische Oceaan. Daardoor is de watertemperatuur in de Golf van Maine, in het noordoosten van de VS, met 4 tot 7 graden gestegen. Plankton kan in warmer water niet overleven en dus zwemmen de walvissen verder naar het noorden, op zoek naar plankton. En daar worden ze gedood door botsingen met schepen of door visnetten.

Smeltend ijs ook van gletsjers

In Nepal veroorzaakt smeltend ijs van gletsjers overstromingen. Aan de voet van de smeltende gletsjers ontstaan vaak grote meren met smeltwater, die door een dam van de terugtrekkende eindmorene worden opgestuwd. Als die dam breekt, stort het water in het dal en spoelt hele dorpen weg. Meer dan 15 miljoen mensen worden wereldwijd bedreigd door overstroming vanuit gletsjermeren.

Deze vier voorbeelden van wat smeltend ijs veroorzaakt zijn samengevat in deze fraaie animatie met kwis.

Over Klimaatverandering